Mitologia rzymska to fascynujący zbiór bóstw, herosów i postaci, które odzwierciedlają wierzenia oraz wartości starożytnego Rzymu. Wśród najważniejszych bogów znajdują się Jowisz, najwyższy bóg nieba, oraz Mars, bóg wojny, a także wiele innych, takich jak Wenus, bóg miłości, czy Neptun, bóg wód. Rzymianie czcili także boginie, w tym Junonę, opiekunkę małżeństw, oraz Ceres, boginię urodzaju. Artykuł ten przybliża różnorodność postaci mitologicznych, ich atrybuty i znaczenie w kulturze rzymskiej, ukazując ich rolę w codziennym życiu oraz religijnych praktykach mieszkańców starożytnego Rzymu.

Bogowie

Aeolus - bóg wiatrów, syn Jowisza.

Aius Locutius - bóstwo, które objawiło się tylko raz, przepowiadając najazd Galów na Rzym w roku 390 p.n.e. W miejscu, gdzie usłyszano jego głos, postawiono świątynię.

Akwilon - bóg wiatru północno - wschodniego.

Amor, Kupid - bóg miłości, syn bogini Wenus i boga Marsa. Auster - bóg wiatru południowego.

Awentyn - syn Herkulesa i Rei, bóg wzgórza Awentyn.

Bachus, Bakchus - bóg winnej latorośli, wina i płodnych sił przyrody.

Boreasz - bóg wichru północnego, syn Eos i Astrajosa. Consus - bóg pierwotnie patronujący spichrzom i bóstwo dobrych rad.

Deus Fascinus - rzymskie bóstwo czarów.

Dis, Dis Pater - bóg świata podziemnego i bogactwa.

Eol - bóg wiatrów i burz. Podległe mu były wiatry:

- Akwilon - władca (bóg) wiatru północnego,

- Eurus - władca (bóg) wiatru wschodniego,

- Auster - władca (bóg) wiatru południowego,

- Favonius - władca (bóg) wiatru zachodniego.

Eskulap - bóg sztuki lekarskiej.

Faun - staroitalski bóg pól i lasów górskich, opiekun pasterzy, darzący płodnością ich stada; przedstawiany w postaci brodatego mężczyzny, utożsamiany z gr. Panem.

Febus - bóg słońca i światła.

Fons, Fontus - syn Janusa i Luturny, bóg źródeł.

Geniusz - bóstwo personifikujące siłę i potencję duchową mężczyzny.

Honos, Honor - bóstwo personifikujące honor i cześć jako nagrodę za męstwo.

Janus - jedno z najstarszych bóstw italskich, czczony jako bóg wszelkiego początku, bóg drzwi i bram domów. Atrybuty to klucze i laska. Poświęcono mu Kalendy czyli pierwszy dzień miesiąca.

Jowisz, Jupiter - najwyższy bóg nieba i światła, pogody i wszelkich zjawisk przyrody, stąd przydomki:

- Fulgator - ciskający pioruny,

- Pluvius - zsyłający deszcz,

- Serenator - przywracający pogodę,

- Stator - wspierający szeregi walczących żołnierzy,

- Victor - zwycięski,

- Optimus - najlepszy,

- Maximus - największy.

Poświęcono mu Idy czyli 13. i 15. dzień miesiąca.

Kwirynus - bóg pochodzenia sabelskiego, patronujący zgromadzeniu ludu rzymskiego.

Liber Pater - bóstwo urodzajów.

Mars - bóg wojny.

Merkury, Mercury - bóg handlu i zysku. Od łacińskiego słowa Merx- „Towar".

Momus - bóg żartów, kpin i drwin.

Neptun - bóg chmur, deszczu i wód.

Orcus - bóg świata zmarłych.

Picus - bóg lasów i przepowiedni, znakomity wróżbita.

Portunus - bóg, opiekun portów i przystani wodnych.

Priapus - czczony pierwotnie nad Hellespontem bożek ogrodów i sadów, osławiony z powodu swej jurności. Jego świętym zwierzęciem był osioł.

Saturn - bóg rolnictwa i zasiewów, mąż bogini Ops. Od łacińskiego Sator- „Siewca".

Silwanus, Sylwan - bóg pól i lasów, opiekun zwierzyny, trzody i winnic.

Sol - bóstwo sabińskie wprowadzone do panteonu bogów rzymskich, a następnie utożsamiane z Heliosem.

Summanus - bóg nocnych błyskawic.

Tiberinus - bóg rzeki Tybr.

Terminus - bóg granic, identyfikowany z kamieniem granicznym pól.

Wertumnus - bóg przemian w przyrodzie, głównie w sadach.

Wolturnue - syn Janusa, bóg kampańskiej rzeki o tej samej nazwie.

Wulkan - bóg ognia, pożarów i rzemiosł metalurgicznych.

Virbius - bóstwo czczone w gaju Diany w Arycji, utożsamione z greckim Hippolitem. Syn Virbiusa, noszący to samo imię walczył z Turnusem przeciwko Eneaszowi.

Boginie

Aeternitas - bogini personifikująca wieczność ludu rzymskiego, imperium i Rzymu.

Angerona - bogini podziemia.

Angitia - bogini czczona w postaci węża i utożsamiana z Medeą.

Annona - bogini urodzaju.

Astrea - bogini sprawiedliwości.

Aurora - bogini rozpoczynającego się dnia.

Bellona - bogini wojny, bitew i rzezi wojennej, żona lub siostra Marsa.

Bona Dea - córka Faunusa, dobra bogini kobiet.

Cardeia - bogini wejścia (drzwi). Strzegła dzieci przed złymi duchami.

Cerera, Ceres - bogini urodzajów.

Clementia - bogini łagodności.

Concordia - bogini zgody.

Dendera - bogini lasów i łowów. Bóstwo Księżyca.

Diana - bogini wszelkiego życia na Ziemi.

Discordia - bogini niezgody.

Epona - starorzymska bogini opiekująca się hodowlą koni, osłów i mułów.

Fama - bogini wieści i gadatliwej plotki.

Fauna - bóstwo płodności i urodzaju, żona boga Fauna.

Febris - bogini personifikująca febrę.

Fecunditas - bogini płodności.

Feronia - bogini wyzwoleńców.

Fides - bogini wierności.

Flora - bogini wiosny i kwiatów.

Fornaks - bogini patronująca piecom piekarskim i piecom do suszenia ziarna.

Fortuna - bogini kierująca ludzkimi losami.

Furie - rzymskie boginie zemsty, karają zbrodnie i grzechy ludzkości.

Gracje - boginie wdzięku i radości (Daino, Pefredo i Enio).

Hilaritas - bogini wesołości.

Junona - żona Jowisza, opiekunka małżeństw i rodzin, pani światła, dziewcząt, kobiet i rodzących matek.

Justitia - bogini sprawiedliwości. Zbrodnie ludzi zmusiły ją do ucieczki na nieboskłon, gdzie stała się konstelacją Panny.

Juturna - bogini źródeł i opiekunka wszystkich wód. Według Wergiliusza była siostrą Turnusa. Często łączono ją z Jowiszem lub Janusem. Miejscem jej kultu było Lawinium, nad rzeką Numicjusz oraz Forum Romanum w Rzymie.

Juwentas - bogini młodości.

Kloacyna - bogini ścieków.

Kybele - bogini płodności, patronka rolnictwa.

Lawerna - bogini zysku, patronka złodziei i oszustów.

Libitina - bogini śmierci i patronka obrzędów pogrzebowych.

Lua - pradawna bogini zsyłająca na nieprzyjaciela sakralną zmazę (zarazę).

Luna - prawdopodobnie sabińskie bóswo księżyca, utożsamiane z Dianą.

Mater Matua - bogini poranku, kobiecej dojrzałości i kobiet zamężnych.

Mens Bona - bogini pozwalająca zachować jasność umysłu i spokój ducha w niesprzyjających okolicznościach.

Minerwa - bogini - cywilizatorka. Opiekunka rzemiosł, kunsztów, sztuki, wiedzy, literatury, patronka nauczycieli. Bogini mądrości.

Mors - bogini personifikująca śmierć.

Nerio - bogini uosabiająca męstwo.

Ops - bogini obfitości, małżonka Saturna.

Pales - bogini patronująca stadom kóz i owiec.

Parki - boginie losów ludzkich.

Patientia - bogini cierpliwości.

Pax - bogini pokoju.

Pietas - bogini czułego przywiązania i pobożnej czci dzieci do rodziców.

Pomona - bogini sadów i owoców.

Providentia - bogini przezorności.

Pudicitia - bogini wstydliwości niewieściej, skromności i czystości.

Salcia - bogini personifikująca wodę morską, należała do świty Neptuna.

Salus - bogini zdrowia i pomyślności, personifikująca ocalenie.

Securitas - bogini bezpieczeństwa.

Spes - bogini nadziei.

Tellus, Terra Mater - bogini personifikująca Ziemię - żywicielkę.

Victoria - bogini zwycięstwa.

Virtus - bogini dzielności.

Wenus, Wenera - bogini miłości.

Westa - dziewicza bogini ogniska domowego, życia rodzinnego i państwowego.

Inne postacie i zagadnienia

Abeon - duch opiekuńczy, uczył dziecko stawiać pierwszy krok.

Acca Larentia - żona pasterza Faustulusa, wychowywała Romulusa i Remusa, gdy ten odebrał ich wilczycy. Miała własnych 12 synów, od których wywodzono kolegium Fratres Arvales- czyli „Braci Rolnych".

Aletes - heros, patron górników.

Amata - królowa Latynów, matka Lewinii. Była wroga Eneaszowi, sprzyjała zaś Turnusowi. Imieniem „Amata" arcykapłan nazywał dziewczynkę, którą brał na westalkę.

Amulius - król Alby. Brat Numitora, którego wypędził i objął po nim tron. Synów Rei Sylwii, Romulusa i Remusa kazał wrzucić do Tybru.

Anna Perenna - według jednej wersji była siostrą Dydony, królowej Kartaginy. Po śmierci siostry i po wielu przygodach znalazła schronienie u Eneasza w Italii, wzbudzając tym zazdrość jego żony. Wówczas zabrało ją do siebie bóstwo rzeczki Numicjusz w Lacjum. Według innej wersji była to staruszka, która rozdawała pieczywo wśród ludu rzymskiego, gdy ten opuścił Rzym prowadząc walkę polityczną z patrycjuszami. Ku jej czci obchodzono w dniu 15 marca wesołe święto, rodzaj festynu ludowego, na błoniach za miastem. Wyśpiewywano wówczas swawolne piosenki- rzekomo na pamiątkę podstępu, którym Anna Perenna zwiodła Marsa zakochanego w Minerwie.

Antenor - bohater trojański, który osiedlił się po upadku Troi wraz z Eneatami nad Dolnym Padem.

Aqua Virgo - nimfa, pani fontanny.

Augur - rzymski astrolog wysnuwający wróżby ze zjawisk przyrody i zachowania zwierząt.

Aventinus, Awentyn - syn Rei i Herkulesa, który dał nazwę wzgórzu Awentyn.

Bazyliszek - potworny wąż - smok zabijający jadem, spojrzeniem i oddechem.

Caeculus, Cekulus - był synem boga Wulkana. Założył miasto Praeneste. Był sprzymierzeńcem Turnusa w wojnie przeciwko Eneaszowi, uchodził za protoplastę rzymskiego rodu Cecyliuszów.

Canens, Kanenta - nimfa, ukochana króla Pikusa. Rozpłynęła się z żalu gdy ten został zamieniony przez Kirke w dzięcioła.

Circe - italska nimfa i słynna czarodziejka z Odysei. Specjalizowała się w zamienianiu ludzi w świnie.

Daunus - król iliryjskiej krainy Daunia w Italii nad Morzem Adriatyckim. Przyjął gościnnie Diomedesa, gdy ten szukał nowej ojczyzny.

Dydona - córka króla Tyru, założyła Kartaginę i tam zginęła śmiercią samobójczą na stosie.

Egeria - italska nimfa wodna. Posiadała dar wieszczy. Została żoną i doradczynią Numy Pompiliusza (ok. 700 p.n.e.).

Euander - syn Hermesa i nimfy Karmenty, założył osadę Paladium w miejscu, gdzie później powstał Rzym. Czczony jako bóstwo mniejsze.

Faustulus - pasterz króla Amuliusa, uratował z Tybru Romulusa i Remusa.

Geniusz - italski duch opiekuńczy mężczyzn, miejsc, krajów i miast (np. genius loci).

Halesus - według jednych był synem Neptuna, według innych- Agamemnona. Uchodził za założyciela miasta Falerii.

Hekatomba - ofiara składana bogom ze stu wołów.

Herkules - heros rzymski, dokonywał czynów bohaterskich.

Ilia, Rea Sylwia - córka króla Alby Numitora, którą za sprawą boga Marsa urodziła Romulusa i Remusa. Była Westalką.

Inkuby - męskie, demoniczne istoty układajace się na piersiach śpiących, którym zsyłały koszmary senne.

Kakus - trójgłowy olbrzym ziejący ogniem. Występował pod różnymi postaciami, między innymi jako bóstwo ognia. Jako olbrzym, syn Wulkana, zabity został przez Herkulesa.

Kameny - nimfy źródlane, posiadały dar wieszczenia, udzielały natchnienia poetom; utożsamiane z greckimi Muzami.

Kamilla - córka króla Metabusa z Privernum, walczyła po stronie Turnusa przeciwko Eneaszowi, poległa z ręki Arrunsa.

Karna - italska nimfa - zwodzicielka; także opiekunka niemowląt, chroniła je przed strzygami.

Klausus - przywódca Sabinów w wojnie przeciwko Eneaszowi. Był protoplastą rodu Klaudiuszów.

Korytos - syn Zeusa i Elektry, ojciec Dardanosa, który wywędrował do Azji Mniejszej i dał tam początek rodowi Dardanidów, był więc praojcem Eneasza. Sam Korytos uchodził za założyciela miasta Korytona w Etrurii.

Lara - nimfa, zdradziła miłosne zamiary Jowisza. Bóg wyrwał jej język i skazał na pobyt w podziemiu. W drodze do niego uwiódł ją Merkury, a ona urodziła mu Lary.

Larwy - złe dusze zmarłych, ukazujące się żywym jako nocne widma i straszydła.

Lary - bóstwa patronujące ludzkim wspólnotom, oddawano im cześć na skrzyżowaniach dróg.

Lausus - syn Mezencjusza, zginął z ręki Eneasza.

Lemury - złowrogie dusze zmarłych przodków i przestępców, sprowadzały na ludzi szaleństwo.

Lymfy - nimfy źródlane.

Many - duchy zmarłych przodków.

Mezencjusz - okrutny król etruskiego miasta Caere, wygnany stamtąd. Był sojusznikiem Turnusa i wrogiem Eneasza.

Numa, Numa Pompiliusz - następca Romulusa, drugi król rzymski. Założył wiele kultów i instytucji religijnych. Jego doradczynią była nimfa Egeria.

Numen - tajemnicza, bezpostaciowa i nadprzyrodzona siła panująca w świecie.

Numitor - brat Amuliusa, syn Prokasa, król Elby.

Orkus - nazwa podziemnego państwa zmarłych. Italski demon śmierci, bóstwo rządzące krainą zmarłych.

Pallas - syn Euandera, poległ jako sprzymierzeniec Eneasza.

Penaty - italskie domowe bóstwa opiekuńcze.

Picus - syn Saturna, ojciec Fasuna, król miasta Laurentum. Został zamieniony w dzięcioła przez Kirke, której miłością wzgardził dla nimfy Canens.

Romulus - syn Rei Sylwii i Marsa. Razem z bratem Remusem wrzuceni do Tybru przez Amuliusa. Uratowani, zostali wykarmieni przez wilczycę. Założyli nowe miasto a w czasie sprzeczki o jego nazwę Romulus zabił Remusa, a miastu nadał nazwę Roma i został jego pierwszym królem. Czczony później jako bóstwo - Kwirynus.

Striga - italska istota demoniczna wysysająca krew małym dzieciom.

Strzygi - skrzydlate demony żeńskie o ptasich ogonach.

Tarchon - syn Telefosa, brat Tyrsenosa, poprowadził Etrusków z Azji Mniejszej do Italii, gdzie założył najstarsze ich miasto- Tarkwinię.

Turnus - król Rutudów, władca miasta Ardea, narzeczony Lawinii, wróg Eneasza i przywódca wojny przeciw niemu.

Venilia - nimfa, matka Turnusa. Łączono ją czasem z Janusem lub Neptunem.

Artykul zapozyczony ze strony mysticearth.prv.pl