Nowe badania prowadzone przez neurobiologa Richarda Davidsona z Uniwersytetu w Wisconsin sugerują, że intensywny trening medytacji może znacząco poprawić zdolności poznawcze i uwagę. Uczestnicy badania, którzy przez trzy miesiące medytowali od 10 do 12 godzin dziennie, zauważyli lepsze przetwarzanie detali, co może mieć potencjał w leczeniu zaburzeń, takich jak ADHD. Davidson podkreśla, że medytacja, jako forma mentalnego treningu, może być skutecznym narzędziem służącym poprawie funkcji mózgu, co otwiera nowe możliwości terapeutyczne.

Trzy miesiące intensywnego treningu w formie medytacji, zwanej w sanskrycie „wniknięciem”, pozwalają wyostrzyć umysł na tyle, by osoba praktykująca mogła dostrzegać szczegóły, które normalnie mogłyby umknąć jej uwadze.

Nowe wyniki badań poszerzają wiedzę w rosnącej dziedzinie nauki, pokazującej, że wiekowe ćwiczenia mentalne mogą pomóc w kontrolowaniu i doskonaleniu umysłu, prawdopodobnie umożliwiając leczenie takich zaburzeń jak ADHD.

Pewne właściwości umysłu, które dotąd uważano za względnie stałe, w rzeczywistości mogą ulegać zmianom dzięki treningowi mentalnemu. Na Uniwersytecie w Wisconsin neurobiolog Richard Davidson powiedział: „Ludzie wiedzą, że ćwiczenia fizyczne mogą ulepszyć ciało, ale nasze badania, podobnie jak badania innych grup, dają nadzieję, że ćwiczenia mentalne mogą usprawnić umysł”. Zwracając jednak uwagę na fakty – wymaga to czasu i wysiłku, a skoro każdy ma ograniczoną moc poznawczą, pewne szczegóły mogą zostać przeoczone. Na przykład, gdy dwa obrazki pojawiają się na ekranie telewizora w odstępie pół sekundy, drugi często nie zostaje zauważony.

„Uwaga zostaje skupiona na pierwszym obrazku i wtedy przeoczasz drugi” – mówi Davidson. To zjawisko nazywa się mignięciem uwagi (ang. Attentional blink) i jest podobne do sytuacji, gdy czegoś nie zauważamy podczas mrugnięcia.

Fakt, że ludzie mogą niekiedy dostrzec drugi obrazek, sugeruje jednak, iż uwagę można wyostrzyć poprzez trening – co właśnie wykazały nowe badania nad medytacją.

Giętkość umysłu

„Medytacja to rodzina metod ułatwiających regulację uczuć i uwagi” – wyjaśnia Davidson, który prowadził badania.

W ostatnich latach naukowcy zauważyli, że medytacja ma wpływ na pracę mózgu. Na przykład badania nad mnichami tybetańskimi, trenującymi skupianie uwagi na jednym obiekcie lub myśli, wykazały, że potrafią oni koncentrować się na jednym obrazie znacznie dłużej niż zwykli uczestnicy, którym pokazywano dwa różne obrazki – po jednym na każde oko. Inne badania wykazały, że obszary mózgu związane z uwagą i zmysłami u osób medytujących codziennie przez 40 minut ulegały powiększeniu.

„Jedną z podstawowych zagadek, która wraz z postępem badań staje się coraz lepiej rozumiana – choć nadal pozostaje przełomowa – jest możliwość dosłownej zmiany mózgu poprzez ćwiczenia mentalne” – powiedział Davidson w rozmowie z Live Science. „Niektóre właściwości ludzkiego mózgu, takie jak uwaga, oraz niektóre emocje, takie jak radość, można traktować jak umiejętności, które da się rozwijać poprzez trening”.

Kiedy Davidson po raz pierwszy spotkał Jego Świątobliwość Dalajlamę, blisko 10 lat temu, wygnany przywódca Tybetu zachęcił go do prowadzenia badań nad medytacją. „Zrozumiałem wtedy, że był to bardzo odpowiedni moment na rozpoczęcie takich analiz, ponieważ metody badania mózgu uległy dramatycznej poprawie, a społeczność naukowa stała się znacznie bardziej otwarta na realizację tego typu pomysłów”.

10 do 12 godzin dziennie

Davidson i jego współpracownicy badali Vipassanę – liczącą ponad 2500 lat sztukę, będącą najstarszą z buddyjskich praktyk medytacyjnych, której celem jest zmniejszenie rozproszenia umysłu i poprawa czujności zmysłów. Davidson praktykuje Vipassanę i inne formy medytacji buddyjskiej od ponad 30 lat.

„To nie jedyna forma medytacji, która nas interesuje, ale jest szeroko praktykowana i możliwa do stosowania w różnych krajach” – podkreśla Davidson.

Naukowcy przebadali 17 ochotników przed i po trzymiesięcznym intensywnym treningu Vipassany. Medytowali oni od 10 do 12 godzin dziennie. Dla porównania, 23 nowicjuszy uczestniczyło w godzinnych zajęciach medytacyjnych, a następnie praktykowało przez 20 minut dziennie przez tydzień.

Uczestników poproszono o rozpoznawanie cyfr wyświetlanych na ekranie monitora wśród ciągów przypadkowych liter. Aktywność ich mózgów była rejestrowana za pomocą elektrod umieszczonych na głowach.

Davidson i jego zespół odkryli, że mózgi ochotników poddanych intensywnemu treningowi potrzebowały znacznie mniej czasu na dostrzeżenie szczegółów niż wcześniej. Medytacja pomogła także w zauważeniu drugiego obrazka w opisanym wcześniej eksperymencie. Nowicjusze nie wykazali podobnych postępów. Wyniki badań opublikowano online 8 maja w czasopiśmie „PLoS Biology”.

Potencjał w leczeniu ADHD

„To badanie z obrazkami pokazuje drobny, ale istotny krok w kierunku znacznie większych możliwości, jakie mogą przynieść techniki medytacji” – powiedział neurobiolog Clifford Saron z California-Davis Center for Mind and Brain. „Możemy wyobrazić sobie życie jako serię migawek – i uświadomić sobie, jak wiele rzeczy możemy przeoczyć”.

„Program badań obejmuje także leczenie chorób związanych z problemami z koncentracją” – wyjaśnia Davidson.

„To absolutny przełom dla dzieci z ADHD. Nie jestem przeciwnikiem stosowania leków, jednak prawdopodobnie istnieje ogromna liczba przedwczesnych diagnoz tego zaburzenia, a strategie takie jak medytacja powinny być akceptowalnym uzupełnieniem, a w niektórych przypadkach nawet alternatywą dla farmakoterapii” – podkreśla Davidson. „Nadal potrzebne są jednak rygorystyczne badania, by można było wdrożyć te metody w praktyce. Nasza praca dostarcza jednak wystarczająco wielu dowodów, by uzasadniać systematyczne kontynuowanie badań”. W ciągu kolejnych pięciu lat Davidson przewiduje gwałtowny wzrost liczby badań nad medytacją „ponieważ to początek udowadniania przewagi giętkości umysłu, która wiąże się z niewielką – jeśli w ogóle – liczbą skutków ubocznych i ogromnym potencjałem korzyści, co jednak wymaga udokumentowania poprzez najbardziej rygorystyczne badania naukowe”.

Inne projekty badawcze Davidsona i jego zespołu dotyczą obecnie wpływu medytacji na odczuwanie bólu, regulację stanów zapalnych różnych narządów, emocje, a także obszary mózgu odpowiedzialne za uczucia.

LiveScience.com, 7 maja 2007

Tłumaczenie: Lauwiasz